Dirk Schäfer

In 1990 deden wij een oproep in het programma Spoorloos naar de ‘spoorloos verdwenen’ muziekrollen van de Nederlandse pianist Dirk Schäfer (geboren in Rotterdam,

25 november 1873 - gestorven in 1931). Schäfer werd door veel van zijn vrienden en tijdgenoten als de belangrijkste pianist gezien, die ons land tot dan toe had voortgebracht. Hij was componist en pianist, trad meer dan 25 jaar op, gaf vele honderden concerten in binnen- en buitenland, en had zeer veel bewonderaars. Toch kan men niet zeggen, dat hij een glansrijke carrière had, zoals collega concertpianisten van zijn tijd. Hij was daarvoor veel te eigenzinnig. Hij wilde zich absoluut niet conformeren aan de ‘usances’ van het concertleven van zijn tijd. Hij verafschuwde het oppervlakkig bestaan als een bejubelde piano-acrobaat. Met zijn vertolkingen wilde hij alleen naar het hoogst haalbare streven. Door velen werd zijn houding niet gewaardeerd of begrepen. Op den duur werd zijn gevoel een miskend genie te zijn bijna allesoverheersend, en zette hij zich meer en meer af tegen het ‘gedegenereerde’ musiceren van zijn tijd. Omdat zijn composities niet als heel oorspronkelijk worden beschouwd en meer als ‘in de stijl van een Brahms’, en omdat de van zijn spel bewaard gebleven plaatopnamen (uit 1924 en 1925) tegenwoordig haast niet meer te beluisteren zijn door de ruis en beschadigingen, is zijn roem vrijwel geheel vergaan.

Alleen als zijn pianorol-opnamen teruggevonden zouden kunnen worden, zou de herinnering aan zijn spel weer wat glans kunnen krijgen!

Gelukkig zijn er van zijn spel ook een aantal muziekrollen opgenomen door de fabriek van Welte in Freiburg voor de Welte-Mignon reproduktiepiano. In het gedenkboek ‘Ter herinnering aan Dirk Schäfer’, dat uitgegeven werd in 1932 , staat op pagina 107 een lijst met 15 nummers. Naar alle waarschijnlijkheid werden deze niet alle ook uitgebracht. Negen van de titels zijn wel te vinden in de Welte catalogus (supplement van november 1925). Daarvan was in 1990 nog slechts een titel teruggevonden (Impromptu, op. 34 van Gabriel Fauré). In het programma Spoorloos werd deze rol afgespeeld op onze Steinway-Welte Mignon vleugel. Ondanks de vele reacties van mensen die het TV-programma gezien hebben, werd er jarenlang geen enkele rol van Schäfer teruggevonden, behalve een exemplaar, dat ons via een andere weg bereikte, namelijk uit de nalatenschap van een leerling van Dirk Schäfer, de pianist Jan F. van Dantzig.

De volgende drie rollen troffen wij aan in de collectie van een Belgische verzamelaar, die tevens in het bezit was van een Steinway-Welte vleugel. Gelukkig wordt thans ook steeds beter bekend wat er in andere museumcollecties bewaard is gebleven. Zo werden de laatste nog ontbrekende titels in een Duitse collectie aangetroffen. Daarvan zijn inmiddels kopieën vervaardigd, zodat wij over alle door Schäfer gespeelde rollen kunnen beschikken.

In het voorjaar van 1925 maakte Schäfer een concertreis naar Duitsland. Waarschijnlijk werd hij tijdens deze reis uitgenodigd opnamen te maken bij de firma Welte in Freiburg. Op 15 mei van dat jaar was hij in de studio van Welte en werden een 15 tal rollen ingespeeld. Het duurde altijd enige tijd voordat van de opgenomen ‘master’rollen kopieën gemaakt konden worden. Begin september zullen de rollen uit Duitsland naar Amsterdam gezonden zijn en moet Schäfer een bezoek gebracht hebben aan de Amsterdamse pianowinkel van Kettner aan de Heiligeweg. Kettner had namelijk de vertegenwoordiging van Welte in ons land. Toen de nieuwe opnamen van Schäfer verkrijgbaar waren verscheen de volgende advertentie in de krant:

Zodra mogelijk zullen wij een CD samenstellen waarop deze rollen te beluisteren zullen zijn. Uiteraard met zoveel mogelijk aanvullende informatie uit ons eigen archief en uit het Schäfer archief, dat zich bevindt in het Nederlands Muziek Instituut.

Wie over aanvullende informatie beschikt, oude muziekprogramma’s, foto’s (of natuurlijk een of meer rollen met zijn spel!) wordt verzocht contact met ons op te nemen.

De in deze advertentie afgedrukte aanbeveling van Dirk Schäfer staat wel in groot contrast met de uitspraak die Schäfer elders (en waarschijnlijk eerder) deed en die afgedrukt werd in het posthuum uit allerlei notities van zijn hand samengestelde boek

‘Het Klavier’ (p.8):

“Ja men heeft zelfs het instrument (d.w.z. de piano) geïmiteerd: “de pianola”!”

Dat hij met deze uitspraak de plank volledig missloeg besefte hij dus pas in 1925 toen hij waarschijnlijk voor de eerste maal getuige moet zijn geweest van de perfecte reproduktie van het pianospel door het Welte Mignon systeem.